3. 1, Авалхи тӗрӗк чӗлхинче сӑмах пуҫламӑшӗнче тур па калакан янӑравлӑ Ь сасӑ пулнӑ пулмалла, мӗншӗн тей Орхонпа Енисей ҫырӑвӗнче сӑмах пуҫламӑшӗй
чав.
— »-
— »-
—-»
& ■—
чӑв. пуҫ || поҫ, пин.
ҪУМ

3. 2. Чӑваш сӑмахӗн пуҫламӑшӗнче янӑравсӑр п
сасӑ тӑни чӑваш консонантизмӗн законне пӑхӑнни пулать,
урӑхла каласан, сӑмах пуҫламӑшӗнче кирек хӑҫан та янӑӑравсӑр хупӑ сасӑ тӑрать:ав. тӗр. Ъӑу-, Ъа^- «смотреть»^ чӑв. Пӑх;

Малалла эпир аеӑннӑ чӗлхесенче п сасапа пуҫланакан епсИ «сво$ тӗслӗхсене ҫырса кӑтартӑпщ;
пӗр^хак., шор., чӳ&ьш тӗр. пир, анчӑх ав. тӗр. Ыг; пар^хак., чулым тӗр. пир, пер, анчах ав. тӗр. Ъег-; лула~хак., шор., чулым тӗр. палык, анчах ав. тер. Ьа1а^; Ъа[1щ;
пуҫ, поҫ~хак. пас, паш, анчах ав, тӗр. Ъай; й| тгг/г—^х&к., шор. пат, анчах ав. »тӗр. Ъа*-; пур, тгор — хак*» шор. пар, анчах ав. тӗр. Ьаг; 7гӗл~хак., шор. пил, анчах ав. тӗр. Ы1-; »— пул ~хакм шор. пол, анчах ав. тӗр, Ьо1-; »— пил(л)ӗк~ хак. пис, шор. пеш, чулым тӗр. пеш, анчах ав. тӗр. Ьеӑ.
Чӑваш, хакас, шор, чулым тӗрӗк чӗлхисенчи пӗрпеклӗх тата тепӗр чӗлхере — сарӑ юхур (уйгур) чӗлхинче — пур. Ыт]«ч^ Унта та сӑмах пуҫламӑшӗнче янӑравсӑр п сасӑ тӑрать. Са-рӑ юхур чӗлхи хакас, шор чӗлхисемпе пӗр ушкӑна, урӑхла
1каласан, тӗрӗк чӗлхисен ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫ ушкӑнне кӗрет, Сарӑ юхур чӗлхи ҫӗнӗ уйгур чӗлхинчен анлаутри янӑравсӑр хупӑ сасӑсем пуррипе уйрӑлса тӑрать, Ку вара ӳйгур чӗл-
палласем кана тараҫҫе:
¥6
Ьаӑ
енисей

• Чаваш чӗлхинчи ҫон

рӗк чӗлхипчи кбп-^/ап- -хурӑнташлӑхне ӗяеиедрме дывӑр. (РедаЩ ХИН чи авалхи шайне кӑтар|Тать хушни).
паржчав. пур;—ав. тӗр. Ьаг; пӗр, п^р~чӑв. пӗр; —
т"лттшӑш. ШЫ0° '—
т, ыт, тя), л VII-УШ
кур&мато», • 1*1
тяя» е»й У*пчГ
ичея 1600 уя ИЖ Га(Ш1 тр*. «ут ^лжшят
^ у х атнӑ, Хуяа
^рииМш уляреип кыран* куҫняжчсв кшш& Х$пк ютӗтт хуг «вяр«мяжи» еухятян шп чйжжя еув ята* вуяя * пыиӑ (ВЯ, 1974. Мв,с 158). 3. 3, Аяяджя терӗк чсяхиичи еясвсяя) чшшшт чшж*
ик4нЙ <" ялаи ннзраизл хуяя еяеяя* ус* еяся
\*яш\ ишӗ«
«#р
^псвишвя» яяяявввив хуня
Р#. IX, 0, >Ҫ еяепа
( 1*ргк
НунЯ
Тряӑя. хаошх, хибшж (орф. хояах. хмяшжф
». ЫТ.
СЯ К#И# СЙК
аакома пӑзш-чиӗшш (орф.

• ■ *»>7Р

оряяия
чяяфш);
■
ояЬи) (<»р»6. чЩжаШ{тЦ, ха
1*.
ШСяяшя а+сявяс теяяядхв терек внВхиишф # е
йяаига -в 1яЬ «I'
■^К «г»; яя. л
вявгь. »яхяятымтя»*яяя. яиш.
«ЯВЙТМ, СЩВС*ЯТк#*ВЯЯ. гоя. Г|ГвТ, ЫТ.Т*
ҫырдвсга еямяя »*ҫ*вв» А ^ оудясс*: & | »»*. <•*
Ь>1
ӑш* ШЫй
ш шЪ ь * саеӑе
ШЖ
ск
47
мах веҫенчи Орхонпа "Енисей паллисем ( дI —
О щ
вариант, 1А — ҫемҫе вариант) орфографи мелӗ ка^
пулнӑ, анчах вуланӑ чух вӗсем янӑрамасӑрах швтӗннӗ,!
3. 5. Авалхи тӗрӗк чӗлхинче сӑмах пуҫламӑшӗ^ Ь^т сасӑсен ылмашӑвӗ палӑрать: Ъеп~теп «я»> Ьйп^щ| «по&лебка, сӳп», Ът~тт «тысяча».
Кӑ1гартнӑ тӗслӗ&оенче сӑмах вӗҫӗнчи сонорлӑ п, ц сас| сем сӑмах пуҫламӑшӗнчи Ъ- саоса хӑйсем евӗрлӗ ӗнерк пултарнӑ (регресс асс.), анчах та ав. тӗр. Ьо]ип «шея» чӑв. мӑй, якут, моой тӗслӗх ҫине пӑхсан, регресс ассимвд цийӗ ҫинчен вим калама та май ҫук. Кун пек ылмашу с| мах вӗҫӗнче те пулать: ав. тӗр. заЬ «слово; речь» ^чщ сӑмах>м&р. шомак*.